ΣΥΝΟΨΗ
Στο πρώτο μας άρθρο ως Τομέας Έρευνας, Καινοτομίας και Τεχνολογίας του δικτύου “ΛΟΙΠΟΝ” συμφωνήσαμε να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Εκκινούμε με την Έρευνα και την Τεχνολογική Ανάπτυξη (Ε&Α) το αρκετά γνωστό σε όλους μας “R&D”, το οποίο αποτελεί τον θεμέλιο λίθο της λειτουργίας κάθε συστήματος καινοτομίας, οδηγεί σε αυτή και δίνει την απαιτούμενη ώθηση στην τεχνολογία αλλά και σε καινούργιες διαδικασίες και μεθόδους σε όλο το εύρος προϊόντων και υπηρεσιών. Η διαμόρφωση προτάσεων πολιτικής θέσης στην συγκεκριμένη περίπτωση, έχει να κάνει με το γενικό πλαίσιο, ενώ στην συνέχεια της επαφής μας σαν τομέας θα εξειδικεύσουμε, θα επεκταθούμε και θα εστιάσουμε περισσότερο.ΑΝΑΛΥΣΗ
Το κύριο θεσμικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά την έρευνα και την καινοτομία είναι αυτό που θέτει τις βάσεις για την εξέλιξή της. Βασίζεται σε διάφορες πολιτικές, προγράμματα και δομές που έχουν ως στόχο την προώθηση και την ενίσχυση της έρευνας και της καινοτομίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το θεσμικό αυτό πλαίσιο αποτελείται κατά κύριο λόγο από τα παρακάτω.- Πρώτον το Πλαίσιο Προγραμμάτων Έρευνας και Καινοτομίας (Framework Programs for Research and Innovation - FP). Τα FP αποτέλεσαν τα κύρια μέσα για την χρηματοδότηση ευρωπαϊκών ερευνητικών και καινοτομικών δραστηριοτήτων. Το πιο πρόσφατο πρόγραμμα είναι το Πρόγραμμα Ορίζοντας Ευρώπη (Horizon Europe). Το προηγούμενο Πρόγραμμα Ορίζοντας 2020 (Horizon 2020) αντικατέστησε το προηγούμενο Πρόγραμμα Πλαίσιο για την Έρευνα και την Ανάπτυξη (FP7).
- Δεύτερον ο Ευρωπαϊκός Ερευνητικός Χώρος (European Research Area - ERA). Ο ERA αποτελεί μια πρωτοβουλία με στόχο τη δημιουργία μιας ενιαίας αγοράς έρευνας και καινοτομίας στην Ευρώπη. Στόχος είναι η διευκόλυνση της μετακίνησης ερευνητών, η βελτίωση των συνθηκών εργασίας στην έρευνα και η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ διαφορετικών χωρών.
- Τρίτον το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας (European Innovation Council - EIC). Το EIC είναι μια νέα πρωτοβουλία της ΕΕ που έχει ως στόχο την ενίσχυση της καινοτομίας και της δημιουργίας επιχειρηματικών ευκαιριών σε όλη την Ευρώπη.
- Τέλος η Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τις γενικές διευθύνσεις και τις διάφορες επιμέρους επιτροπές, καθώς και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, διαδραματίζουν καίριο ρόλο στο θεσμικό πλαίσιο για την έρευνα και την καινοτομία μέσω της διαμόρφωσης πολιτικών, της θέσπισης κανονιστικών πλαισίων και της διάθεσης πόρων.
Έτσι, αυτό φτάνει στα Εθνικά Θεσμικά Πλαίσια των Κρατών μελών της Ε.Ε. όπως και της χώρας μας, που έχουν τα δικά τους θεσμικά πλαίσια για την έρευνα και την καινοτομία, τα οποία συνεργάζονται με τα παραπάνω σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το σύνολο του θεσμικού πλαισίου και των πρωτοβουλιών δημιουργούν ένα συνολικό δυναμικό πεδίο που προωθεί τη συνεργασία, την καινοτομία και την ανάπτυξη της έρευνας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Βασικοί πυλώνες στο δικό μας σύστημα έρευνας και καινοτομίας είναι το πολιτικό-διοικητικό σύστημα, το εκπαιδευτικό ερευνητικό σύστημα και οι επιχειρήσεις. Αυτοί οι τρεις πυλώνες συνδέονται με ένα περίπλοκο πλέγμα αλληλεπιδράσεων και συσχετισμών. Φορείς επενδύσεων και χρηματοδότησης, εποπτικούς και γνωμοδοτικά όργανα της πολιτείας, μεσάζοντες από θερμοκοιτίδες σκέψης, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, προγράμματα κ.α. ρυθμίζονται βάσει ενός σχετικά περίπλοκου ρυθμιστικού και κανονιστικού πλαισίου.
Η τελική επιδίωξη είναι η εφαρμογή των ερευνητικών προσπαθειών και καινοτομιών στην παραγωγή τελικών προϊόντων και υπηρεσιών συμμορφούμενων με τις απαιτήσεις της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Αγοράς. Αυτές καταλήγουν στην τελική ζήτηση από τις αγορές που έχει να κάνει με τις ιδιωτικές επιχειρήσεις, τους σύγχρονους καινοτόμους καταναλωτές – χρήστες και το δημόσιο τόσο σε κεντρικό όσο και περιφερειακό επίπεδο προμηθειών σε υπηρεσίες και προϊόντα.
Παρόλο που δεν μπορούμε σήμερα να πούμε ότι όλα είναι ερεβώδη, υπάρχουν προβλήματα που επισημαίνονται συνεχώς και βρίσκονται στο προσκήνιο. Το δικό μας σύστημα Ε&Α παρόλο που έχει καταλήξει σε μεγάλες επιτυχίες δεν παύει αυτές να είναι λίγες και να φαίνονται σταγόνα στον ευρωπαϊκό ωκεανό της έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης. Η UBITECH κορυφαίος, εξαιρετικά καινοτόμος οίκος λογισμικού, η εταιρεία Think Silicon, η ResQ Biotech εταιρεία spin-off από το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και άλλες παρόμοιες αποτελούν παράδειγμα.
Ξεχωρίζοντας έναν – έναν τους πυλώνες, περιεκτικά και σύντομα αρχικά, θα αναφέρουμε μερικά από τα βασικά δομικά προβλήματα, που δυσχεραίνουν την ταχεία ανάπτυξη της Ε&Α στην χώρα μας. Προτάσεις – λύσεις κοινής λογικής που έχουν ειπωθεί κατά καιρούς από σχολαστικές έρευνες, εξαιρετικές διπλωματικές εργασίες, συνέδρια κ.α. για τον Ελληνικό ‘’γεώτοπο’’ της έρευνας και ανάπτυξης. Σε επόμενα άρθρα μας θα ασχοληθούμε πιο σχολαστικά τόσο με κάποια από τα παρακάτω όσο και με επιμέρους προβλήματα – προτάσεις – λύσεις που δεν αναφέρουμε στην συγκεκριμένη.
Στον πολιτικό – διοικητικό πυλώνα
- Οι δημόσιες δαπάνες για Ε&Α που διαχρονικά ήταν πολύ χαμηλές στη χώρα μας, παραμένουν και σήμερα χαμηλά.
- Παρεμβάσεις που αφορούν γενικότερα την επιχειρηματικότητα, όπως η σταθεροποίηση του φορολογικού συστήματος, η μείωση της πολυνομίας και της γραφειοκρατίας στη δημόσια διοίκηση, η αξιοποίηση του Ταμείου Ανάκαμψης δεν έχουν προχωρήσει με τον ρυθμό που θα ήθελε η αγορά.
- Τάση σύγκλισης με τον μέσο όρο της ΕΕ ως προς την ένταση δαπανών Ε&Α των φορέων έρευνας του δημόσιου τομέα συνολικά.
- Αντιμετώπιση των γραφειοκρατικών προβλημάτων-αγκυλώσεων που υπάρχουν στους διάφορους φορείς που εμπλέκονται στη χρηματοδότηση της ερευνητικής δραστηριότητας.
- Ενίσχυση των πολιτικών για την ανοιχτή επιστήμη και την ανοιχτή πρόσβαση από όλους σε αυτή.
- Διαμόρφωση ξεκάθαρης εθνικής ερευνητικής ατζέντας που επικεντρώνεται σε μεγάλους και μακροπρόθεσμους στρατηγικούς στόχους με συγκεκριμένες αποστολές έρευνας και καινοτομίας (mission-oriented research and innovation policies που προωθεί και η ΕΕ).
- Αναβάθμιση της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε θεσμό που παρέχει ουσιαστική μόρφωση, καλλιεργεί την κριτική σκέψη, δημιουργικότητα και συνεργασία, και παρέχει εφόδια στους νέους που είναι απαραίτητα με βάση έναν ορίζοντα ψηφιακού μετασχηματισμού της οικονομίας και κοινωνίας.
- Η θεσμοθέτηση αμειβόμενης πρακτικής άσκησης και η επαφή τουλάχιστον επί 6μήνου είτε σε δημόσιες υπηρεσίες εθνικές ή Ευρωπαϊκές είτε σε ιδιωτικές εταιρείες εθνικές ή Ευρωπαϊκές. Η ώσμωση επιχειρηματικότητας για την 6ου και 7ου επιπέδου εκπαίδευση θα γίνει από νέους ανθρώπους που θα αναπτύξουν και ερευνητική θεματολογία με στόχευση στα προβλήματα της ελληνικής πραγματικότητας.
- Μετασχηματισμός της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ώστε να συμβάλλει στην επιτυχή μετάβαση του παραγωγικού/επιχειρηματικού συστήματος της χώρας στην οικονομία της γνώσης και στην 4η βιομηχανική επανάσταση.
- Ενίσχυση της κατάρτισης και των ψηφιακών δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού των δημόσιων οργανισμών και ενίσχυση του συνόλου του πληθυσμού γενικά.
- Παροχή ειδικών κινήτρων για την επιστροφή στη χώρα, επιδίωξη της αντιστροφής του φαινομένου του “brain drain”.
Στον πυλώνα του συστήματος εκπαίδευσης και έρευνας
- Ακόμα πιο ισχυρή παρουσία της χώρας μέσω κυρίως των μεγαλύτερων πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων στα ανταγωνιστικά ερευνητικά προγράμματα της ΕΕ
- Αύξηση της παραγωγής επιστημονικών αποτελεσμάτων (δημοσιεύσεων) και της απήχησής τους με αύξηση των συνεργατικών δημοσιεύσεων με ερευνητές ξένων ιδρυμάτων.
- Σχεδιασμός και υλοποίηση δύο σημαντικών δράσεων, της άμεσης χρηματοδότησης της έρευνας που βρίσκεται σε ορθολογική κατεύθυνση για την άμβλυνση των αδυναμιών του ερευνητικού συστήματος και την συγκρότηση και ενίσχυση λειτουργίας με βαθιές μεταρρυθμιστικές τομές στο πεδίο της ‘Έρευνας και της Καινοτομίας στη χώρα μας με σκοπό την ενίσχυση της ερευνητικής δραστηριότητας των Πανεπιστημίων και των ερευνητικών ιδρυμάτων.
- Αύξηση της χρηματοδότησης των Πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων για την πραγματοποίηση ερευνητικής δραστηριότητας καθώς και ενίσχυση-ανανέωση του ερευνητικού δυναμικού των Πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων
- Μια επιτέλους πιο ικανοποιητική σύνδεση του αριθμού των εισακτέων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση με τις ανάγκες του παραγωγικού συστήματος.
Στον πυλώνα των επιχειρήσεων
- Ενίσχυση της δραστηριότητας Ε&Α στις επιχειρήσεις και του ερευνητικού τους δυναμικού με δυνατότητα μεγαλύτερης επιδότησης και ενίσχυσης των φορολογικών κινήτρων των δαπανών Ε&Α των επιχειρήσεων.
- Αναντιστοιχία ανάμεσα στα προσόντα των απασχολούμενων και αυτών που απαιτούνται από την αγορά εργασίας (απασχόληση σε θέσεις εργασίας κατώτερες των προσόντων τους ή διαφορετικού γνωστικού πεδίου).
- Έλλειψη γνώσεων και δεξιοτήτων οριζόντιου χαρακτήρα (soft skills), ιδιαίτερα σε επαγγέλματα υψηλών προσόντων (ανώτερα διευθυντικά στελέχη και επιστημονικό δυναμικό).
- Μη ικανοποιητική επένδυση των επιχειρήσεων σε προγράμματα συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης και ενδυνάμωση των γνώσεων και δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού των επιχειρήσεων.
- Εξωστρέφεια τώρα για ελληνικές επιχειρήσεις (μόνο 273 κάνουν το 50% όλων των ελληνικών εξαγωγών) και σχεδιασμός ώστε οι ελληνικές επιχειρήσεις να συμμετέχουν σε διεθνείς αλυσίδες αξίας.
- Οι επενδύσεις από κεφάλαια επιχειρηματικών συμμετοχών ενώ έχει θεαματική βελτίωση τα τελευταία χρόνια, η χώρα μας είναι ακόμα στην έκτη θέση από το τέλος ανάμεσα στις χώρες της Ε.Ε.
- Οι start-ups στη χώρα μας απασχολούν κατά μέσο όρο 9 άτομα, έναντι 12,6 που είναι ο ευρωπαϊκός μέσος όρος.
- Ενδυνάμωση του ενδιαφέροντος ώστε οι ελληνικές επιχειρήσεις να προχωρούν σε κατοχύρωση ευρεσιτεχνιών.
- Αλλαγή σε επιχειρηματικότητα ευκαιρίας από επιχειρηματικότητα ανάγκης μέσα από συγκεκριμένο πλαίσιο, ειδικά για τους νέους, σχεδιασμένο έτσι ώστε να ενθαρρύνει συνεργασίες.
Τελειώνοντας βλέπουμε ότι οι πυλώνες είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι μεταξύ τους και καταλαβαίνουμε ότι πολλές από τις προτάσεις λύσεις χρειάζονται μια απόλυτη συνεργασία μεταξύ τους. Οι μηχανισμοί υπάρχουν άλλα υπάρχει έντονα μια αίσθηση εκφυλισμού τους.
Στην παρούσα στιγμή θα ήταν χρήσιμο, γρήγορα και όχι βιαστικά να υπάρξει μια βέλτιστη ανανέωση των μηχανισμών από μια ομάδα επιστημόνων, στελεχών του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα σε επίπεδο task force που θα απομονώσουν τα εκφυλισμένα, ίσως αναχρονιστικά και δυσκίνητα κομμάτια, με άλλα, που θα βοηθήσουν στην επιτάχυνση της Έρευνας και Ανάπτυξης και στην αναβάθμιση της χώρας μας σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο.
